Trong kinh doanh quán bar, quán cà phê và nhà hàng thì tiền tip chiếm một phần đáng kể trong thu nhập của nhân viên và đóng vai trò cũng không kém phần quan trọng so với khoản lương cứng. Chính vì thế, với tư cách là chủ nhà hàng, bạn cần có cách xử lý khoản tiền này một cách thỏa đáng để công bằng với tất cả cá nhân trong đội ngũ của mình.

[crp]

1. Văn hóa tiền tip trong ngành dịch vụ

Tiền tip là một thuật ngữ bắt nguồn từ các nước phương Tây, ban đầu được sử dụng như một khoản tiền nhỏ chia sẻ gánh nặng tài chính với những người lao động có thu nhập thấp. Theo dần thời gian, tiền tip đã trở thành một nét văn hóa phổ biến trong ngành dịch vụ, với ý nghĩa là khoản tiền khách hàng dành cho nhân viên khi họ hài lòng về trải nghiệm của mình, đồng thời, cũng là một cách để khích lệ tinh thần và khen thưởng nhân viên trong quá trình làm việc. 

Trước đây, khoản tiền tip sẽ được chia cho một số nhân viên nhất định trong nhà hàng dựa theo vai trò của họ, chủ yếu là những vị trí tiền sảnh như nhân viên phục vụ hoặc nhân viên pha chế. Tuy nhiên, điều này bắt đầu thay đổi khi các nhà hàng dần nhận thấy tính thiếu công bằng trong quy định phân chia tiền tip cũng như thái độ bất bình trong đội ngũ nhân viên. Mọi thứ đang được cải thiện tích cực hơn khi hiện nay đã có cách để phân chia tiền tip đồng đều cho cả nhân viên tiền sảnh và nhân viên hậu sảnh. 

2. Các loại tiền tip thường gặp

2.1. Tiền mặt

Đây là hình thức truyền thống và cơ bản nhất của việc để lại tiền tip. Khách hàng thường sẽ thêm một khoản tiền nhỏ để tip thêm cho nhân viên khi thanh toán, hoặc để lại trên bàn trước khi rời đi. Thậm chí, tại một số nhà hàng hoặc quán cà phê còn có một lọ thủy tinh ngay tại quầy giao dịch dành riêng cho khách hàng đặt tiền tip vào đó. 

Hiển nhiên việc tip bằng tiền mặt đã quá đỗi quen thuộc với tất cả khách hàng cũng như những ai đang làm trong ngành dịch vụ. Thế nhưng, điều này cũng đồng nghĩa với việc bạn sẽ phải tính khoản tiền này một cách thủ công và mất nhiều thời gian hơn, đi cùng với một số lo ngại khác không thể bỏ qua như dễ bị đếm sai, thất lạc hoặc đánh mất. 

2.2. Thẻ tín dụng

Thanh toán bằng thẻ tín dụng và ví điện tử đang dần thay thế phương thức thanh toán bằng tiền mặt. Nhờ có sự hỗ trợ từ công nghệ, quá trình thanh toán khi mua hàng đã trở nên nhanh chóng và thuận tiện hơn bao giờ hết. Tất cả những việc cần phải làm chỉ là chạm thẻ để thanh toán hoặc quét mã thanh toán trên ứng dụng di động, rồi hoàn tất giao dịch một cách vô cùng đơn giản. 

Đối với những khách hàng tip qua thẻ tín dụng, họ không còn phải tự tính tiền tip nữa mà phần mềm thanh toán sẽ tự động làm việc đó kèm theo đề xuất số tiền hoặc tỷ lệ phần trăm tiền tip. Tuy nhiên, phương thức tip qua thẻ tín dụng này vẫn chưa thật sự phổ biến tại Việt Nam. Dù vậy, hiện nay một số ứng dụng đặt món trực tuyến đã có các tùy chọn tip thêm cho nhân viên giao hàng khi thanh toán qua thẻ hoặc ví điện tử, hứa hẹn tương lai cũng sẽ được áp dụng trong các giao dịch tại nhà hàng. 

2.3. Phí dịch vụ

Đây là khoản phí tính thêm (cùng với thuế VAT) được pháp luật cho phép thu và sẽ ghi trong hóa đơn thanh toán. Thông thường, tùy vào loại hình kinh doanh của nhà hàng mà phí dịch vụ sẽ dao động trong khoảng 5-10% trên tổng hóa đơn. Trên thực tế, phí dịch vụ và tiền tip là hai khoản phí tách biệt với nhau. Tại nước ngoài, bên cạnh thanh toán hóa đơn đã bao gồm cả phí dịch vụ và thuế thì họ còn tip thêm tiền cho nhân viên. Thế nhưng tại Việt Nam thì nhiều khách hàng vẫn mặc định tiền tip cho nhân viên đã được bao gồm trong phí dịch vụ. Trong trường hợp này, phía nhà hàng cần quyết định rõ ràng về bản chất của khoản phí này để có cách phân chia công bằng cho nhân viên của mình. 

3. Cách phân chia tiền tip phổ biến

3.1. “Của ai nấy hưởng”

Cách phân chia tiền tip đơn giản nhất là để những nhân viên trực tiếp kiếm được sẽ giữ chúng. Thông thường, những vị trí tiền sảnh như lễ tân, nhân viên phục vụ, thu ngân, và nhân viên pha chế sẽ nhận được tiền tip nhiều nhất. Đây có thể được xem như quyền lợi bổ sung để thu hút nhân sự khi tuyển dụng rất hiệu quả. Đồng thời, cũng khuyến khích các nhân viên tại vị trí tiền sảnh nỗ lực mang đến trải nghiệm tuyệt vời cho khách hàng để nhận được tiền tip nhiều hơn.

3.2. Chia đều cho tất cả bộ phận có tip

Vẫn là với các vị trí tiền sảnh, nhưng thay vì được trực tiếp giữ lại tiền tip thì khoản tiền này sẽ được đưa vào quỹ và chia đều cho tất cả nhân viên. Bạn có thể dễ dàng nhìn thấy phương thức này thường được áp dụng tại các cửa hàng thức ăn nhanh hoặc quán cà phê. Khoản tiền tip sẽ được tổng hợp và chia đều cứ vào mỗi cuối ca làm việc, cuối ngày hoặc cuối tháng tùy theo quy định của từng nơi.

Một điểm cần lưu ý là giải pháp này có thể phản tác dụng nếu trong đội ngũ nhân viên có những cá nhân không tuân thủ tiêu chuẩn dịch vụ nhưng vẫn nhận được tiền tip như tập thể. Chẳng hạn như một nhân viên luôn làm việc tích cực và đạt hiệu suất cao có thể mang lại 20-25% tiền tip sẽ cảm thấy bất công khi phải chia sẻ thu nhập của mình cho một người có năng suất kém hơn, khiến phần trăm tiền tip bị giảm chỉ còn khoảng 15-18%. 

3.3. Chia đều cho tất cả nhân viên của nhà hàng

Để hoạt động của một nhà hàng diễn ra suôn sẻ không chỉ cần có sự đóng góp của những nhân viên tiền sảnh, mà đội ngũ hậu sảnh cũng đóng vai trò rất quan trọng. Thế nhưng vì tính chất công việc mà những người làm việc tại hậu sảnh, đặc biệt là nhân viên vệ sinh hay bộ phận nhà bếp luôn làm việc trong cường độ cao nhưng lại không được tiếp xúc với khách hàng nên gần như không cơ hội nhận được khoản tiền tip này. Chính vì thế, chia đều tiền tip cho tất cả nhân viên nhà hàng sẽ là giải pháp hiệu quả giúp bạn đối xử công bằng với mỗi cá nhân làm việc cho mình. Tuy nhiên, bạn sẽ cần trao đổi với đội ngũ tiền sảnh có chấp nhận với cách chia này hay không khi họ phải cắt giảm thu nhập của mình. 

3.4. Chia theo tỷ lệ phần trăm

Lựa chọn phân chia tiền tip có phần dễ chịu nhất chính là dựa theo tỷ lệ phần trăm rõ ràng cho từng vị trí. Tức những người trực tiếp nhận tip sẽ được chia phần trăm cao nhất, sau đó lần lượt đến các vị trí khác theo tính chất công việc. Ví dụ, trong 100% tổng tiền tip, 50% sẽ được chia cho nhân viên phục vụ, 20% cho nhân viên pha chế, 20% cho đầu bếp, 10% cho nhân viên vệ sinh. Với hình thức này, tiền tip cần được theo dõi chặt chẽ, và tỷ lệ phần trăm sẽ phụ thuộc vào quyết định phân chia của chủ nhà hàng sao cho hợp lý và được nhân viên đồng tình nhất.

4. Lựa chọn phương thức tiền tip phù hợp với loại hình kinh doanh

4.1. Nhà hàng phục vụ tại bàn (Full-service)

Thu nhập của các nhân viên trong các nhà hàng phục vụ tại bàn dựa vào tiền tip nhiều hơn bất kỳ loại hình kinh doanh nào khác. Điều quan trọng là bạn phải xem xét có bao nhiêu nhân viên ở các vị trí được nhận tiền tip, kinh nghiệm như thế nào, lịch làm việc và mức lương dự kiến đã bao gồm tiền tip. 

Nếu mọi người trong đội ngũ có phần đồng đều cả về kinh nghiệm lẫn thời gian làm việc thì việc phân chia tiền tip sẽ không có quá nhiều sự chênh lệch. Bạn có thể chọn cách chia đều tiền tip bởi các nhân viên đều hiểu rõ trách nhiệm công việc của mình, biết cách hỗ trợ lẫn nhau trong công việc, cũng như đều có sự gắn bó nhất định với nhà hàng để cùng nỗ lực đóng góp công sức. 

Ngược lại, với mức kinh nghiệm khác nhau, việc cộng gộp tiền tip rồi chia đều có thể không thật sự thỏa đáng khi những nhân viên kinh nghiệm có thể không hài lòng vì phải chia sẻ thu nhập của mình với những “lính mới” chỉ vừa vào làm trong thời gian ngắn. Tuy nhiên, đừng quên rằng quyền lợi được chia đều tiền tip lại rất thu hút người mới trong quá trình tuyển dụng. 

4.2. Nhà hàng thức ăn nhanh

Tại các nhà hàng thức ăn nhanh thì tiền tip thường sẽ được chia đều sau mỗi ca làm việc hoặc vào cuối ngày cho tất cả nhân viên tiền sảnh. Thế nhưng đồng thời vẫn sẽ có một số thương hiệu thức ăn nhanh như McDonald’s không cho phép nhân viên nhận tiền tip từ khách hàng. Do vậy, nếu nhà hàng của bạn cho phép nhận tip, hãy xác định cụ thể bộ phận nào có thể được nhận tiền tip, và vị trí nào sẽ được chia nhiều hơn những vị trí khác. 

4.3. Quán cà phê 

Hầu hết trong các quán cà phê thường không có bộ phận hậu sảnh, chủ yếu là một nhóm nhân viên sẽ đảm nhận tất cả các công việc trong cửa hàng, từ pha chế thức uống, phục vụ khách hàng, vệ sinh cốc đĩa, lau dọn vệ sinh, cho đến quản lý và báo cáo sổ sách. Do không có bộ phận hậu sảnh và khối lượng công việc của mỗi người đều tương đương nhau nên việc phân chia tiền tip sẽ dễ dàng hơn so với những loại hình khác. Cũng giống như nhà hàng thức ăn nhanh, tiền tip có thể được tổng hợp để chia đều cho tất cả nhân viên sau mỗi ca làm hoặc vào cuối ngày.  

4.4. Quán ăn bình dân

Tại các quán ăn bình dân thì văn hóa tiền tip có thể không quá phổ biến do đối tượng mục tiêu của loại hình này thường là những khách hàng thuộc phân khúc bình dân, có thu nhập trung bình. Mọi người sẽ tập trung vào chất lượng món ăn nhiều hơn, ít có nhu cầu về trải nghiệm chất lượng dịch vụ như nhà hàng cao cấp hay phục vụ tại bàn. Điều này đồng nghĩa với việc nhân viên phục vụ sẽ không có quá nhiều tương tác với khách hàng để nhận được tiền tip. Thế nhưng, bạn có thể cải thiện thu nhập cho nhân viên của mình bằng cách trả lương theo giờ cao hơn, hoặc nếu có tip sẽ chia theo thời gian làm việc của mỗi người để đảm bảo tính công bằng. 

4.5. Nhà hàng cao cấp

Đối với loại hình kinh doanh nhà hàng cao cấp thì tiền tip là một phần đáng kể trong thu nhập của mỗi người. Bởi dịch vụ tại những cơ sở này đòi hỏi phải đạt tiêu chuẩn cao, tất cả nhân viên tiền sảnh đều phải được đào tạo bài bản, hoặc thậm chí là nhiều năm kinh nghiệm mới có thể đảm bảo hoàn thành tốt công việc của mình. Chính vì thế, những nhân viên trong nhà hàng cao cấp nên được trả lương tương xứng với chuyên môn của họ bằng tất cả tiền tip mà họ nhận được trực tiếp từ khách hàng, hoặc ít nhất là phần lớn trong số đó. 

Quản lý tiền tip như thế nào để công bằng cho tất cả nhân viên có thể xem như một thách thức lớn với những người làm chủ. Sẽ có rất nhiều cách để phân chia tiền tip với mỗi cách đều có ưu nhược điểm riêng. Điều quan trọng là bạn phải tìm được cách thức phù hợp với loại hình kinh doanh của mình, duy trì được tính công bằng cũng như mức độ hài lòng của nhân viên trong đội ngũ của mình.